Rượu cần Quyết Mùi

Từ xa xưa, người Mường đã có tục uống rượu cần. Tuy không ai rõ rượu cần có từ bao giờ nhưng với người Mường ở Hòa Bình thì bình rượu cần đã đi vào lịch sử và trở thành nét nổi bật trong văn hóa, phong tục của họ.

Hộ kinh doanh Bùi Văn Quyết ở Thị trấn Vụ Bản, huyện Lạc Sơn, tỉnh Hòa Bình là một trong những hộ đã thành công với việc giữ gìn nghề làm rượu cần truyền thống. Năm 2013 gia đình anh chị Quyết Mùi quyết định làm rượu cần. Được sự hỗ trợ và truyền đạt kinh nghiệm làm rượu cần từ bố mẹ đẻ và tìm hiểu kinh nghiệm từ các cụ cao niên trong làng, 2 vợ chồng đã quyết tâm khôi phục lại loại sản phẩm đặc sản này.

Cũng như những loại rượu khác, thứ quan trọng nhất quyết định rượu cần ngon hay không chính là men rượu. Men rượu giống như linh hồn của cả bình rượu cần vậy. Nguyên liệu để làm men gồm vỏ cây mun giã nhỏ, củ riềng, củ gừng, một ít ớt và lá ổi vắt lấy nước. Đem tất cả trộn vào bột gạo nếp (thơm ngon nhất là gạo nếp cẩm) nặn thành bánh nhỏ, ủ vào rơm để lên gác bếp khoảng 3 đêm cho lên men trắng. Sau đó gỡ men ra hong lên gác bếp khoảng 10 ngày, men khô bắt đầu dùng được. Rượu mạnh hay nhẹ là do gia giảm chất liệu từ khâu làm men. Các chất liệu như: vỏ cây mun, gừng, riềng... để tạo nồng độ, còn lá ổi để tạo mùi thơm và góp phần chống đau bụng…. đã làm ra thứ rượu ngọt ngào, có giá trị tinh thần, văn hóa cộng đồng sâu sắc.

Nguyên liệu đồ rượu cần gồm gạo nếp, trấu và men rượu. Gạo nếp được ngâm qua một đêm để mềm, trấu thì phải rửa thật sạch, phơi khô sau đó trộn đều tất cả gạo, trấu với nhau cho vào đồ (đun lên). Sau khi đồ chín gạo thành cơm thì cho ra để nguội rồi mới trộn men vào và tiếp tục ủ một đêm để lên men (để men rượu ngấm hết vào cơm, trấu). Người trộn men phải làm sao cho men thật đều, ngấm vào từng hạt cơm, hạt trấu. Có như thế rượu mới dùng được lâu. Tuy nhiên, nếu nhiệt độ không đủ ấm thì rượu sẽ không lên men được và toàn bộ các công đoạn trước coi như bỏ đi hết. Có cố làm tiếp thì rượu cũng chua, nhạt, không uống được. Khi rượu lên men thành công thì anh chị Quyết Mùi sẽ cho vào vò ủ rượu chờ đến lúc uống được. Vò ủ phải được đậy kín để tránh không khí làm hỏng rượu. Vào mùa nóng thì chỉ khoảng 20 ngày là chất rượu đã ngọt nhưng mùa lạnh thì phải hơn một tháng mới có thể dùng được.  Sau từ được rượu thì mở hé miệng vò (bình), đổ nước suối sạch gần đến miệng mà ở và cắm cần vào miệng vò là uống được.

Một trong những dụng cụ dùng để uống rượu cần là các cần rượu được cắm thẳng vào bình rượu. Cần được làm bằng cây trúc hoặc thông nòng (rỗng ống). Ống rỗng còn đang tươi được hơ qua lửa rồi đem uốn tạo thành hình dáng tuỳ theo độ cong lượn của vò rượu.

Rượu cần gắn với đời sống của người Mường. Có khi dùng để uống chơi trong gia đình, tiếp khách, có khi uống trong đám cưới, mừng nhà mới, thờ trong tang lễ, lễ tạ mộ... Khi uống, người ta đem đặt bình rượu vào vị trí được chọn sẵn, dùng gáo rượu đưa nước vào vò. Sau khi cho nước chờ khoảng 30 phút là có thể thưởng thức rượu cần.